دیوان
بین‌المللی دادگستری روز چهارشنبه 15 بهمن 1399 رأی خود راجع به اعتراض
مقدماتی ایالات متحده به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به شکایت ایران در خصوص
نقض معاهده 1955 به دلیل وضع تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده علیه ایران،
را صادر کرد. در این رأی تمامی ایرادات مقدماتی ایالات متحده توسط دیوان
مردود شناخته شده و دیوان صلاحیت خود را برای رسیدگی ماهوی به این پرونده
احراز نمود.
الف: سابقه طرح و رسیدگی به دعوی
1- دولت
جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 25 تیر 1397 در پی تصمیم رئیس جمهور وقت
آمریکا به خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های آن کشور علیه ایران که
متعاقب برجام رفع شده بودند نزد دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت نمود.
مطابق شکایت کشورمان وضع مجدد تحریم‌های ایالات متحده مغایر با تعهدات
متعدد آن دولت به موجب معاهده 1955 بین دو کشور از جمله تعهد به رفتار
عادلانه و منصفانه با اتباع و شرکت‌های ایرانی، عدم ایجاد محدودیت بر
پرداخت و نقل و انتقالات مالی و بانکی، آزادی واردات، صادرات و حمل و نقل
کالا و آزادی تجارت و کشتیرانی می‌باشد. درخواست ایران از دیوان بین‌المللی
دادگستری در این پرونده شامل محکومیت ایالات متحده به نقض معاهده 1955 دو
کشور و الزام آن دولت به توقف و رفع تحریم‌ها و همچنین جبران خسارات وارده
به ایران است.
2- همزمان
با ارائه دادخواست فوق و با توجه به فوریت امر، دولت ایران با استناد به
ماده 41 اساسنامه دیوان درخواستی را برای صدور دستور موقت مبنی بر جلوگیری
از اعمال مجدد تحریم ها توسط ایالات متحده تا رسیدگی نهایی نیز به دیوان
تقدیم کرد. در پی این درخواست، دیوان ابتدا با قید فوریت به ایالات متحده
اعلام کرد که از هرگونه اقدامی که منجر به تشدید اوضاع گردد خودداری کند و
متعاقباً پس از برگزاری جلسات استماع مدافعات طرفین در تاریخ 11 مهر 1397
ایالات متحده را با صدور دستور موقت ملزم نمود تا از ایجاد هرگونه ایجاد
مانع بر سر راه واردات آزاد دارو و تجهیزات درمانی، مواد غذایی و کشاورزی و
همچنین تجهیزات و خدمات لازم برای امنیت هوانوردی به ایران خودداری کند.
اما ایالات متحده نه تنها از ایجاد تسهیلات لازم برای آزادی تجارت اقلام
بشردوستانه امتناع کرد بلکه با وضع تحریم‌های بیشتر علیه کشورمان این دستور
دیوان را نیز نادیده گرفت.
3- ایران
متعاقباً مبانی حقوقی و موضوعی شکایت خود را در لایحه‌ای تفصیلی به دیوان
بین‌المللی دادگستری تقدیم کرد. در مقابل اما ایالات متحده به جای پاسخگویی
به ادعای ایران در ماهیت دعوی، در تاریخ 1 شهریور 1398 به صلاحیت دیوان
برای رسیدگی به بخشی از شکایت ایران اعتراض نمود. حسب ادعای ایالات متحده
شکایت ایران مربوط به برجام است و موضوع تحریم‌های ثانویه آن کشور که طی آن
اتباع دولتهای ثالث از معامله با ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی منع
می‌شوند، خارج از قلمرو معاهده 1955 میان طرفین قرار دارد؛ ضمن آنکه
اقدامات ایالات متحده در راستای حفاظت از منافع امنیتی اساسی آن دولت در
رابطه با امور هسته‌ای صورت گرفته است که به موجب ماده 20 از قلمرو معاهده
مذکور خارج می‌باشد.
4- دولت
جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 2 دی 1398 به ادعاهای ایالات متحده مبنی بر
عدم صلاحیت دیوان پاسخ داد. در این پاسخ، ضمن رد ادعاهای بی اساس ایالات
متحده تأکید شد که دعوی حاضر ارتباطی به برجام نداشته و صرفاً معطوف به
اجرا و تفسیر معاهده 1955 است. همچنین ادعاهای ایالات متحده ناظر بر ماده
20 نیز اساساً مربوط به مسائل ماهوی است که اصولاً جایگاهی در این مرحله
ندارد و باید در جریان رسیدگی ماهوی به پرونده مطرح شوند. علاوه بر این،
تحریم‌های ثانویه نیز صرفاً با هدف ضربه به اقتصاد ایران وضع شده و ناقض
بندهای متعددی از معاهده است. از این رو، دولت جمهوری اسلامی ایران از
دیوان تقاضا نمود که با رد تمامی ایرادات ایالات متحده و احراز صلاحیت خود
به این شکایت وارد رسیدگی به ماهیت پرونده شود.
ب- رسیدگی به ایرادات مقدماتی ایالات متحده و رأی امروز دیوان:
5- جلسات
دیوان برای استماع اظهارات طرفین و وکلای آنها در روزهای 24 الی 31 شهریور
1399 در شهر لاهه هلند برگزار شد. دیوان امروز پس از گذشت بیش از 4 ماه
بررسی مواضع و مدارک طرفین تصمیم خود در خصوص صلاحیت خود نسبت به رسیدگی به
پرونده را اعلام نمود. از نظر دیوان بین‌المللی دادگستری هیچیک از
اعتراض‌های مقدماتی ایالات متحده وارد نبوده این نهاد صالح به رسیدگی به
اختلاف فیمابین است.
6- دیوان
در رابطه با اعتراض ایالات متحده در مورد خروج موضوع اختلاف از چارچوب
معاهده 1955 و ارتباط آن با برجام مقرر نمود اگرچه اختلاف موجود میتواند
جنبه‌های سیاسی نیز داشته باشد، اما این امر مانع از رسیدگی حقوقی دیوان به
آن اختلاف نخواهد بود. از سوی دیگر، با عنایت به اینکه ایران به صراحت
دعوای خود را مبتنی بر معاهده 1955 طرح نموده است، نمی‌توان این دعوی را به
صرف اینکه با برجام ارتباط دارد خارج از قلمرو این معاهده تلقی نمود. لذا
با اتفاق آراء اعتراض ایالات متحده را رد نمود.
7- دیوان
در مورد اعتراض دیگر ایالات متحده مبنی بر اینکه تحریم‌های ثانویه علیه
اتباع خارجی به علت روابط تجاری با ایران خارج از قلمرو معاهده 1955 قرار دارد
نیز ضمن رد اعتراض تأکید کرد که کلیه اقدامات ایالات متحده در تاریخ 18 مه
2018، از جمله وضع مجدد تحریم‌های ثانویه، با هدف تضعیف اقتصاد ایران صورت
گرفته و ایران، اتباع و شرکت‌هایش هدف این اقدامات بوده‌اند. اما این
مسئله که اقدامات موضوع اختلاف تا چه میزان ناقض معاهده 1955 می‌باشد، امری
است ماهوی که باید در مرحله بعد به آن رسیدگی شود.
8- علاوه
بر این، اعتراض ایالات متحده در رابطه با سوءاستفاده از طرح دعوی نزد دیوان
به موجب معاهده 1955 از سوی دیوان فاقد دلایل کافی شناخته شد و قضات با
اکثریت آرا رأی به رد این اعتراض دادند. از نظر اکثریت قضات دیوان، صرف
اینکه شکایت ایران مربوط به وضع مجدد تحریم‌هایی
می‌شود که به موجب برجام لغو شده بود، باعث نمی‌شود که طرح دعوی توسط
ایران را نوعی سوء استفاده از فرایند رسیدگی در دیوان به شمار آورد.
9- دیوان
بین‌المللی دادگستری همچنین ایرادات ایالات متحده به استناد ماده 20 معاهده
راجع عدم صلاحیت رسیدگی به موضوع تحریم ها که مرتبط با مصالح امنیتی
آمریکا و یا مواد هسته‌ای می باشند را جزو مسائل ماهوی پرونده محسوب کرده و
توصیف آنها را به عنوان ایرادات مقدماتی با اکثریت آراء مردود اعلام
کرد.
به کانال مرکز داوری اتاق بازرگانی تهران بپیوندید
